เสียงสะท้อนจากพี่น้องปกาเกอะญอ
… ทำไมต้องปลูกข้าวโพด

การ มาเยือนหมู่บ้านเซโดซาของฉันครั้งนี้ก็เพื่อมาดูให้เห็นสถานการณ์จริงจากในพื้นที่ ได้คุยและรับฟังความคิดเห็นของพี่น้องชาวปกาเกอะญอที่หันมาปลูกข้าวโพดเลี้ยงสัตว์กันแทนการปลูกพืชเกษตรชนิดอื่นๆ

เริ่มกันที่ครอบครัวแรกที่ฉันมีโอกาสได้คุยด้วย โดยมีพี่สุนทรช่วยเป็นล่ามแปลภาษา ปกาเกอะญอให้ฉันได้เข้าใจ  นายแรมู อายุ ๔๓ ปี และนางปูดี อายุ ๔๖ ปี  ครอบครัวนี้อยู่หมู่บ้านเซโดซา นายแรมูบอกว่า เขาเพิ่งเริ่มปลูกข้าวโพดในปีนี้เองเนื่องจากลูกมาบอกให้ปลูก  แต่เขายังปลูกไม่เยอะนัก ใช้พื้นที่ แค่ประมาณ ๓ ไร่ แล้วมาเจอว่าปีนี้ราคาไม่ดี จึงคิดจะหยุดไม่ทำแล้วเพราะไม่มีเวลาทำ และสู้พวกยากำจัดศัตรูพืชไม่ไหว กลิ่นแรงและทำให้ไม่สบาย เขาบอกว่าปลูกข้าวโพด ๓ ไร่ ต้องใช้ปุ๋ย ๒ ครั้ง ยาฆ่าหญ้า ๒ ครั้ง

เขาจึงกลัวเพราะเห็นคนที่ทำมาหลายปีต้องไปโรงพยาบาลบ่อยมาก เลยเห็นว่าถ้าทำต่อจะไม่คุ้ม ยิ่งอายุมากขึ้นแล้วสุขภาพร่างกายก็ไม่ไหว เขาจึงไม่คิดจะขยายพื้นที่ปลูกข้าวโพดอีกแล้ว

ครอบครัวนี้มีที่ดิน ๖ แปลงๆ ละ ๔ ไร่ รวม ๒๔ ไร่  นายแรมูบอกว่า ที่ดินเหล่านี้ใช้ทำไร่หมุนเวียนกันไป ที่ไกลสุดอยู่ไกลออกไปประมาณ ๒-๓ กิโล ต้องขึ้นลงดอย พวกเขาปลูกข้าวไร่ไว้กินเอง ส่วนรายได้หลักมาจากการปลูกถั่วลิสง ถั่วแดง และถั่วดิน (ถั่วดินกับถัวลิสงเป็นอันเดียวกัน) ถั่วลิสงไม่ต้องใช้ปุ๋ย ใช้แค่ยาฆ่าหญ้าครั้งเดียว ถั่วแดงใช้ปุ๋ย ๒ ครั้ง ยาฆ่าหญ้า ๑ ครั้ง ส่วนถั่วลิสงไม่ต้องใช้ยา นอกจากนี้พวกเขายังเลี้ยงวัว ส่วนควายเคยเลี้ยงแต่ตอนนี้เลิกเลี้ยงแล้วเพราะเลี้ยงยาก เขาอธิบายให้ฟังถึงข้อดีของการเลี้ยงวัวว่า ควาย ๒ ปีออกลูก ๑ ตัว ส่วนวัว ๒ ปีได้ลูก ๓ ตัว  ในไร่ข้าวของพวกเขายังปลูกผักอีก ๒๐ กว่าชนิด ทั้งฟักทอง ฟักเขียว แตง ถั่ว หอม เผือก มัน ผักสวนครัวอื่นๆ อย่างเผือกและมันสามารถเก็บไว้กินในหน้าแล้งได้ โดยเก็บจากไร่แล้วขุดหลุมฝังดินเพราะยังมีความชื้นอยู่ เหมือนเก็บไว้ในตู้เย็น

ฉันลองถามความคิดเห็นเรื่องการปลูกข้าวโพดของชาวบ้านที่นี่ นายแรมูบอกว่าคนที่ทำไร่ข้าวโพดส่วนใหญ่เป็นคนวัยกลางคน มีลูก ๒-๓ คนที่กำลังเรียน พ่อแม่จึงต้องทำเพื่อหาเงินส่งลูกเรียน คนที่อายุเกิน ๔๕ ปีขึ้นไปไม่ทำไร่ข้าวโพด ส่วนวัยรุ่นจะไปหางานทำในเมือง เมื่อฉันถามว่า เขาคิดอย่างไรกับคนที่หันไปปลูกข้าวโพดเยอะๆ เขาตอบว่า คนอื่นจะคิดอย่างไรเขาไม่รู้ แต่เขาคิดว่าไม่คุ้มเพราะลงทุนเยอะ แล้วก็ทำให้ดินเสีย เขาเห็นตัวอย่างคนที่ทำแล้วมีหนี้สิน เขาเองทดลองปลูกข้าวโพดปีแรกเจอเรื่องราคาไม่ดี แล้วยังมีเรื่องประท้วงกันอีก เลยคิดว่าไม่ทำแล้ว ไม่ว่าราคาจะดีขึ้นกิโลละ ๑๐ หรือ ๒๐ บาท พอปลูกกันเยอะๆ ก็ราคาตก

ฉันถามต่อว่า เขาคิดอย่างไรที่เห็นความเปลี่ยนแปลงของบริเวณหมู่บ้านที่กลายเป็นทุ่งข้าวโพดแทนที่ไร่ข้าวและไร่หมุนเวียน  เขาตอบว่า ได้คุยกันในชุมชนแล้วว่าจะไม่ขยายพื้นที่ปลูกข้าวโพด จะคุมให้ปลูกในพื้นที่ๆ เป็นป่าหญ้าคาที่ปลูกข้าวปลูกอะไรไม่ดี แต่ฝั่งแม่แจ่มเขาจะมีหลายกลุ่มหลายเผ่า ทั้งคนพื้นเมือง ทั้งม้ง รวมถึงเผ่าอื่นๆ และคนจากที่อื่นเข้ามาอยู่ด้วย ทำให้จัดการและควบคุมเรื่องกฎระเบียบได้ยาก แต่ที่นี่ (เซโดซา) เป็นชุมชนเล็กๆ มีแค่เผ่าเดียว ทำให้การคุยกัน การจัดระเบียบต่างๆ ทำได้ง่ายกว่า สำหรับเขาคิดว่า การทำไร่ข้าวโพดไม่ยั่งยืนเพราะป่าต้นน้ำกลายเป็นป่าข้าวโพดหมดแล้ว

ฉันถามว่า การที่เป็นคาทอลิกมีความเชื่อเรื่องสิ่งสร้างและความยั่งยืนของทรัพยากรธรรมชาติ มีความหมายต่อเขาอย่างไร  นายแรมูตอบว่า บทสอนของปู่ย่าตายายของบรรพบุรุษก็คือ เราได้กินจากป่าได้กินจากน้ำ เราก็ต้องรักษาป่ารักษาน้ำ เพราะป่าและน้ำเป็นธรรมชาติซึ่งพระเป็นเจ้าหรือสิ่งสูงสุดเขาสร้างให้เรา ซึ่งสอดคล้องกับบทสอนที่ว่าพระเป็นเจ้าเป็นเจ้าของสิ่งสร้าง เราใช้เราก็ต้องรักษา ป่าตรงนี้เป็นป่าศักดิ์สิทธิ์ ป่าตรงนี้เป็นป่าต้นน้ำ เป็นป่าชุมชน มีกฎระเบียบของชุมชน บทสอนของบรรพบุรษ บทสอนของศาสนาก็ต้องมาเชื่อมโยงมาผสมผสานให้เกิดการเคารพ การยอมรับ เมื่อเป็นแบบนี้ก็จะทำให้เกิดความยั่งยืน บริเวณรอบๆ หมู่บ้านที่อยู่มาได้ก็เพราะบทสอนของบรรพบุรุษที่บอกว่า ตรงนี้ศักดิ์สิทธิ์นะ ห้ามไปทำอะไร ตรงนี้มีเจ้าที่เจ้าทางแรงนะ ทำให้เกิดความเกรงกลัว เกิดความยำเกรง ทำให้อยู่มาได้

ระหว่างที่เราคุยกันอยู่นั้น มีผู้อาวุโสท่านหนึ่ง คือ พะตีสะปุ อายุ ๗๐ ปี   นั่งฟังอยู่ด้วยอย่างสนใจ และได้เสริมความคิดของท่านเรื่องการปลูกข้าวไร่ของชาวปกาเกอะญอให้เราฟังว่า

สำหรับหมู่บ้านเซโดซา การเอามื้อเอาแรง [2] นั้นชาวบ้านที่นี่ยังคงมีวัฒนธรรมนี้อยู่ แต่ชาวปกาเกอะญอในอีกหลายๆ หมู่บ้านต้องจ้างแรงงานกันเป็นรายวันแล้ว ดังนั้นการทำไร่ข้าวโพดของลูกชายผู้ช่วยผู้ใหญ่บ้าน จึงยังไม่ได้รวมค่าจ้างแรงงานเข้ามาเป็นต้นทุนค่าใช้จ่ายด้วย

ผู้ช่วยผู้ใหญ่บ้าน บอกให้ฉันรู้ว่า ลูกชายของเขาเรียนจบปริญญาตรีคณะวิทยาศาสตร์ ม.ราชภัฏฯ ลำปาง เมื่อเรียนจบแล้วได้ไปทำงานตำแหน่งผู้จัดการฟาร์มอยู่ที่ราชบุรี ๑ ปี แต่เขาไม่ชอบการอยู่ไกลบ้าน ประกอบกับความเป็นคนรักสันโดษ จึงลาออกจากงานแล้วกลับมาอยู่บ้าน หลังจากนั้นจึงเริ่มคิดเรื่องการทำมาหาเลี้ยงชีพโดยเริ่มปลูกข้าวโพดตามที่เห็นคนอื่นเขาปลูกกัน ฉันจึงถามผู้ช่วยฯ ว่า ลูกชายได้รับการศึกษาสูง เขาย่อมรู้ว่าการทำเกษตรที่ใช้สารเคมีเยอะๆ ย่อมส่งผลเสียต่อร่างกายซิ แล้วอย่างการทำเกษตรอินทรีย์ไม่อยู่ในความคิดของเขาบ้างเลยหรือ

นอกจากชาวบ้านเซโดซาแล้ว ฉันยังได้คุยกับชาวปกาเกอะญอที่อยู่ต่างหมู่บ้านแต่ยังอยู่ในเขตอำเภอแม่แจ่มด้วยกัน

นายดีกาทู อายุ ๔๑ ปี หมู่บ้านแม่แฮใน (หมู่บ้านแม่แฮใน มี ๖๕ ครัวเรือน จำนวน ๖๐ ครอบครัวปลูกข้าวโพด สามารถให้รายละเอียดได้ว่า มีประมาณ ๔๐ ครอบครัวที่ปลูกข้าวโพดใช้พื้นที่ประมาณ ๑๐ ไร่ มีประมาณ ๒๐ ครอบครัวที่ใช้พื้นที่น้อยสุดประมาณ ๒ ไร่ นอกนั้นก็ใช้พื้นที่ประมาณ ๓-๔ ไร่ )

เริ่มปลูกข้าวโพดเพราะมีนายทุนมาแนะนำ และเห็นคนอื่นปลูกกัน ข้าวโพดปลูกช่วงปลายเดือนพฤษภาคมถึงมิถุนายน เก็บเกี่ยวเดือนธันวาคม อาศัยน้ำฝน บนดอยอากาศเย็นทำให้ใช้เวลามากกว่าพื้นที่ข้างล่าง ตัวเขาเอง ๓ ปีที่แล้ว เขาเคยปลูกข้าวโพดใช้เงินลงทุนไป ๑๒,๐๐๐ บาท ขายแล้วได้เท่าทุนเลยเลิกไป  เพิ่งมาเริ่มปลูกใหม่อีกครั้งในปีนี้จำนวน ๓ ไร่ เพราะทุนน้อย และยังต้องปลูกข้าวไร่ ๓ ไร่ ปลูกถั่วแดงและถั่วดินอีก ๑ ไร่

นายดีกาทูบอกว่า สำหรับผลผลิตข้าวโพดของเขาในปีนี้ ยังไม่ถึงเวลาเก็บเกี่ยว เขาเปรยว่า ข้าวโพดราคาตกต่ำอย่างนี้ ไม่รู้ขายแล้วจะได้เงินเท่าไร เมื่อ ๓ ปีที่แล้วราคาดีกว่าปีนี้  เขาคิดว่าปลูกกันเยอะแล้วราคาจะดีก็เลยกลับมาปลูกอีก  เราลองให้เขาช่วยคำนวณค่าใช้จ่ายในการปลูกข้าวโพดของเขา ซึ่งเขาก็ได้แจกแจงรายละเอียดให้เราฟังว่า ค่าใช้จ่ายมี เมล็ดพันธุ์ข้าวโพด ๒ กระสอบๆ ละ ๖๐๐ บาท ค่าปุ๋ยกระสอบละ ๙๐๐ บาท  ปลูกข้าวโพด ๓ ไร่ ใช้ปุ๋ย ๘ ถุง (สำหรับพื้นที่ใหม่) ต้องใส่ปุ๋ย ๒ ครั้ง เฉพาะค่าปุ๋ย ๗,๒๐๐ บาท ยาฆ่าหญ้า ๔ แกลลอนๆ ละ ๔๕๐ บาท ยาคลุมหญ้า ๖ ถุงๆ ละ ๒๒๐ บาท รวมต้นทุนค่าใช้จ่ายประมาณหมื่นกว่าบาท แต่ถ้าเป็นพื้นที่เก่าแล้วก็ต้องเพิ่มปุ๋ยเพิ่มยาลงไปอีก ปลูกแล้วก็ต้องเอาลงมาขายเอง คนไม่มีรถก็ต้องจ้างรถ ก็จะมีค่าขนส่งเพิ่มมาอีก เขาคิดกิโลละ .๗๐ บาท หลังจากนั้น ช่วงเก็บข้าวโพดก็มีค่าโม่ กิโลละ ๒๐ สตางค์ ค่าแรงไม่ได้คิดเพราะใช้วิธีลงแขกทั้งช่วงเตรียมดิน หยอดเมล็ด กระทั่งเก็บเกี่ยว

“เห็นว่าคนปลูกเยอะๆ แล้วความเป็นอยู่ดีขึ้นไหม” “เท่าที่รู้คนปลูกมีแต่หนี้สิน ส่วนคนกลางฐานะดีขึ้น” นายดีกาทูบอกว่า ในหมู่บ้านเขา มีคนที่ปลูกข้าวโพดลดลงเพราะราคาตกต่ำ บางคนหยุดไปปลูกถั่วดินถั่วแดงเพราะราคาคงที่กว่า และเมล็ดสามารถเก็บไว้ปลูกต่อได้อีก ส่วนตัวเขาเองมีทางเลือกคือ ปลูกถั่วแดงและถั่วลิสง เขาบอกว่าเรื่องถั่วแดง ถั่วลิสง ทางโครงการหลวงมาสนับสนุนให้ปลูก และโครงการหลวงรับซื้อเฉพาะที่ขึ้นทะเบียนสมาชิก แต่เขาไม่ได้ลงทะเบียน เลยต้องไปขายเอง ส่วนคนที่ปลูกข้าวโพดอยู่ก็ยังต้องปลูกต่อไปเพราะมีภาระต้องใช้จ่าย แต่จะไม่ขยายพื้นที่ปลูกข้าวโพดแล้วเพราะไปกินพื้นที่ของไร่หมุนเวียนเยอะเกินไป  และทุกครอบครัวต้องกันพื้นที่ไว้ปลูกข้าวไร่

และคนสุดท้ายที่ฉันมีโอกาสได้คุยด้วยก็คือ นายคุรุ อายุ ๔๖ ปี อยู่หมู่บ้านห้วยวอก ต.บ้านทับ อ.แม่แจ่ม จ.เชียงใหม่  (บ้านห้วยวอก มี ๘๒ หลังคาเรือน ส่วนใหญ่ประกอบอาชีพปลูกข้าวไร่ ทำนา และมีชาวบ้านประมาณ ๘๐ เปอร์เซ็นต์ ที่ปลูกข้าวโพดเลี้ยงสัตว์)

นายคุรุเล่าว่า “เริ่มปลูกข้าวโพดเพราะเห็นคนอื่นปลูกกัน และจากการแนะนำของแหล่งเงินกู้ด้วย ปลูกแล้วไม่ค่อยมีปัญหา ๓-๔ เดือนก็เก็บเกี่ยวได้แล้ว ปลูกข้าวโพดมา ๗ ปีแล้ว ใช้พื้นที่ ๑๐ ไร่ ได้เมล็ดข้าวโพดประมาณหมื่นกิโลกรัม ถ้าช่วงที่ดีๆ ก็ได้เยอะกว่านี้ประมาณ ๑๒,๐๐๐-๑๕,๐๐๐กิโล ช่วง ๒-๓ ปีแรก ลงทุนน้อยราคาดี พอมาปีที่ ๔ ปีที่ ๕ ราคาเริ่มลดลง ราคาเพิ่งมาดีอีกเมื่อปีที่แล้ว (๒๕๕๕) พอมาปีนี้ราคาไม่ดีอีกแล้ว

ปีที่แล้วขายได้ประมาณ ๑๐๐,๐๐๐ – ๑๒๐,๐๐๐ บาท (กิโลกรัมละประมาณ ๗.๕๐ บาท) หักต้นทุน (ค่าไถที่ ค่าเมล็ดพันธุ์ ยาฆ่าหญ้า ยาคุมหญ้า ปุ๋ย ค่าโม่ ค่าขนส่ง) แล้วเหลือประมาณ ๓๐,๐๐๐  บาท ปีที่แล้วบริษัทรับซื้อหมด ไม่ว่าข้าวโพดจะเล็กหรือใหญ่ เขาซื้อเหมาหมด ให้ราคาดีด้วย ที่ผ่านมามีพ่อเลี้ยงรับซื้อทั้งหมด เราเอาปุ๋ยเอายาจากพ่อเลี้ยงคนไหน ก็ต้องขายให้พ่อเลี้ยงคนนั้น แต่ปีนี้ไม่เห็นเข้ามาเลย ต้องขายให้ซีพีขายข้าวโพดช่วงที่ได้เงินดีๆ ก็เอาไปใช้หนี้ สร้างบ้าน เป็นทุนการศึกษาลูก ส่งลูกเรียน เอาไปลงทุนต่อ (ค่าเมล็ดพันธุ์ ปุ๋ย ยาฆ่าแมลง ยาฆ่าหญ้า เครื่องมือเกษตร) และใช้จ่ายจิปาถะ มีเยอะก็ใช้เยอะ

พอได้กำไรมาบ้างจึงตัดสินใจปลูกมากขึ้น มาปีนี้ราคาตกต่ำคิดว่าเพราะปริมาณข้าวโพดออกมาเยอะ ขาดทุนอยู่ไม่ได้ เลยไปร่วมชุมนุมที่ศาลากลางจังหวัดเชียงใหม่ ไปร่วมชุมนุมกับเขาด้วยทุกครั้ง คนในหมู่บ้านไปกันทุกหลังคาเรือน บ้านละ ๒-๓ คน ผลล่าสุดพอใจกับราคาที่รัฐบาลให้ คือได้ ๗ บาทที่ความชื้น ๓๐%  ราคา ๙ บาทที่ความชื้น ๑๔.๕%  ในราคานี้ถ้าขายก็ได้สัก ๓ หมื่นกว่าบาท แต่ตอนนี้เป็นหนี้ ธกส. สหกรณ์ฯ และกู้นอกระบบด้วย ดอกเบี้ยมันก็ขึ้นทบไปด้วย ถ้าจะปลูกข้าวโพดรอบใหม่ก็ต้องกู้เงินเพิ่มเพราะที่เหลือจากขายอยู่ก็คงไม่พอ”