ไร่ข้าวโพด กับวิถีปกาเกอะญอที่เปลี่ยนไป
ความเข้มแข็งของกลุ่มชาติพันธุ์ จะทัดทานกระแสทุนนิยม (ข้ามชาติ) ได้หรือไม่?

(วารสารผู้ไถ่ ปีที่ 34 ฉบับที่ 93 เดือน กันยายน-ธันวาคม 2013)

แม่แจ่ม … เมืองแห่งข้าวโพด

จาก ตัวเมืองแม่แจ่ม รถขับเคลื่อนสี่ล้อกำลังไต่ระดับขึ้นไปบนความลาดชันของถนนเล็กๆ สายที่จะนำเราไปสู่หมู่บ้านเซโดซา หมู่บ้านชาวปกาเกอะญอที่อยู่บนยอดดอยสูงเทียมเมฆกลุ่มนั้น ตลอดสองข้างทาง สายตาเราจะปะทะกับดงกลุ่มพืชไร่ที่ชื่อว่า “ข้าวโพด” พืชเศรษฐกิจที่กำลังตกเป็น “ผู้ร้าย” ในขณะนี้

…เข้าสู่เดือนตุลาคม ไร่ข้าวโพดสีเหลืองซีดเซียวช่างดูแห้งแล้งในสายตาเรา …ดงข้าวโพดดงแล้วดงเล่าผ่านไปตามถนนสายนี้ รถยังคงไต่ระดับขึ้นไปสู่ยอดดอย มองไกลออกไป…เห็นหุบเขาสูงต่ำลดหลั่นกันโอบล้อมรอบตัวเรา ช่างดูสวยงาม! สีเขียวๆ บนดอยนั้นดอยนี้ถูกสลับด้วยสีเหลืองๆ ที่ดูจะเพิ่มมากขึ้น พี่สุนทรบอกว่า “สีเหลืองๆ นั่นล่ะ ไร่ข้าวโพดทั้งนั้น” ความรู้สึกที่มองเห็นทิวเขารอบตัวสวยงาม…ลดลงฮวบ! ช่างผิดกับครั้งก่อนเมื่อเกือบสิบปีที่แล้วที่มีโอกาสมาเยือน ครั้งนั้นมีแต่สีเขียวของนาข้าวไร่ และต้นไม้มากมายในไร่หมุนเวียนของชาวปกาเกอะญอ เราหยุดรถเพื่อลงไปถ่ายภาพดงข้าวโพดที่โอบล้อมข้าวไร่ที่เริ่มเป็นรวงข้าวเขียวๆ ซึ่งเหมือนถูกปลูกแซมอยู่ดูน้อยนิด พี่สุนทรใช้คำได้อย่างเห็นภาพด้วยประโยคที่ว่า เห็นไหม“เงินล้อมข้าว”

ม็อบข้าวโพด หมู่บ้านปกาเกอะญอ
และความเปลี่ยนแปลง

พี่สุนทรเกริ่นนำไว้เมื่อฉันติดต่อขอข้อมูลเกี่ยวกับเรื่องวิถีชาวปกาเกอะญอที่เปลี่ยนไปจากการปลูกพืชเกษตรเชิงพาณิชย์ โดยเฉพาะข้าวโพดเลี้ยงสัตว์ซึ่งกำลังเป็นประเด็นถูกกล่าวถึงมากขึ้นทุกทีว่าเป็นต้นเหตุให้ชาวบ้านจำนวนมากขยายพื้นที่ปลูกข้าวโพดบุกรุกพื้นที่ป่า และรุกล้ำเข้าไปในเขตป่าสงวนหลายต่อหลายแห่ง นอกจากนี้ยังเป็นต้นเหตุของหมอกควันที่ปกคลุมเมืองจากการเผาป่าหรือพื้นที่รกร้างเพื่อเปิดพื้นที่เพาะปลูก และการเผาตอซังข้าวโพดหลังเก็บเกี่ยวแล้ว รวมไปถึงปัญหาการพังทลายของหน้าดินบนภูเขา อันนำไปสู่การเกิดดินถล่มในหลายพื้นที่ และปัญหาอีกมากมายที่ตามมา

พี่สุนทรพูดถึงม็อบเกษตรกรผู้ปลูกข้าวโพดจากหลายอำเภอ (แม่แจ่ม เชียงดาว ฝาง แม่วาง และ พร้าว) ในจังหวัดเชียงใหม่ จำนวนกว่า ๕,๐๐๐ คน ที่รวมตัวกันเรียกร้องต่อรัฐให้แก้ปัญหาราคาข้าวโพดเลี้ยงสัตว์ตกต่ำ ครั้งแรกพวกเขารวมตัวกันที่ศาลากลางจังหวัดเชียงใหม่(วันที่ ๓๐ กันยายน ๒๕๕๖) และเมื่อเห็นว่ารัฐยังไม่ดำเนินการอะไรตามข้อเสนอที่พวกเขาเรียกร้อง กลุ่มเกษตรกรผู้ปลูกข้าวโพดอำเภอแม่แจ่มนับพันคนจึงชุมนุมปิดล้อมที่ว่าการอำเภอแม่แจ่ม เพื่อทวงถามความคืบหน้าการแก้ไขปัญหาจนข้าราชการและเจ้าหน้าที่ต้องหยุดงาน ๑ วัน เพราะไม่สามารถเข้าออกได้ (วันที่ ๑๕ ตุลาคม) นอกจากนี้ยังมีกระแสข่าวว่านายอำเภอยิงปืนขู่ผู้ชุมนุม สร้างความโกรธแค้นและไม่พอใจต่อกลุ่มผู้ชุมนุม จนถูกขับไล่และหนีออกมาได้กลางดึก ซึ่งในเรื่องนี้ พี่ประชา ซึ่งเป็นชาวปกาเกอะญอเช่นกัน ได้ให้ความเห็นว่า

ข้อมูลมากมายทยอยเข้าสู่โหมดการรับรู้ของฉันมากขึ้นเรื่อยๆ เมื่อได้คุยกับแหล่งข้อมูลผู้ซึ่งทำงานพัฒนาชุมชนบ้านเกิดของพวกเขาเองมาเป็นระยะเวลายาวนาน อย่างพี่สุนทร วงศ์จอมพร เจ้าหน้าที่ของศูนย์สังคมพัฒนา และศูนย์วิจัยและฝึกอบรมศาสนาวัฒนธรรมชุมชน สังฆมณฑลเชียงใหม่ เขาเป็นชาวปกาเกอะญอ มีภูมิลำเนาอยู่หมู่บ้านดอกแดง อ.ฮอด จ.เชียงใหม่ พี่สุนทรทำงานอยู่กับศูนย์สังคมพัฒนาฯ หรือรู้จักกันในชื่อ DISAC เชียงใหม่ หน่วยงานคาทอลิกที่ทำงานพัฒนาชีวิตความเป็นอยู่ของพี่น้องกลุ่มชาติพันธุ์ที่อยู่บนดอยสูงในเขตจังหวัดทางภาคเหนือมาเป็นเวลากว่า 39 ปี

ส่วนพี่ประชา จันทร์ทอแสง อดีตผู้ใหญ่บ้าน หมู่บ้านเซโดซา ต.ปางหินฝน อ.แม่แจ่ม จ.เชียงใหม่ เขาเป็นผู้นำชาวบ้าน เป็นประธานศูนย์เด็กเล็ก บ้านเซโดซา ประธานเครือข่ายลุ่มน้ำแม่ตูมอยู่ ๓ วาระ เป็นกรรมการกองบุญข้าวตั้งแต่ปี ๒๕๔๕ กระทั่งปัจจุบัน และยังทำงานให้กับศูนย์วิจัยและฝึกอบรมศาสนาและวัฒนธรรม อ.สันกำแพง จ.เชียงใหม่ ซึ่งมีคุณพ่อนิพจน์ เทียนวิหาร เป็นผู้อำนวยการศูนย์ฯ ทั้งสองท่านต่างมองปัญหาการปลูกพืชพาณิชย์เชิงเดี่ยวอย่างข้าวโพดเลี้ยงสัตว์ที่นำความเปลี่ยนแปลงมาสู่พี่น้องกลุ่มชาติพันธุ์ชาวปกาเกอะญอด้วยความเป็นห่วง  พี่ประชาเล่าให้ฟังถึงความเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นในอำเภอแม่แจ่มที่กลายเป็นแหล่งปลูกข้าวโพดอันดับต้นๆ ของเชียงใหม่ และขยายพื้นที่ลุกลามมาสู่หมู่บ้านของเขาที่อยู่ไกลขึ้นไปบนดอยสูงว่า

พี่ประชาได้อธิบายให้ฉันฟังถึงกฎระเบียบของชุมชนหมู่บ้านเซโดซาในการใช้ที่ดินไร่หมุนเวียนเพื่อทำการเกษตรซึ่งชาวบ้านที่นี่ยังยึดถืออย่างเคร่งครัดอยู่ แต่พี่ประชาเองก็ไม่แน่ใจว่าในอนาคตข้างหน้าจะเป็นอย่างไร ไม่รู้ว่าต่อไปจะมีใครละเมิดแหกกฎระเบียบของชุมชนหรือไม่ ซึ่งก็ขึ้นอยู่กับชุมชน